1943-yili tashkil topgan. “Arxeologiya”, “O‘zbekistonning moddiy madaniyati va qadimgi tarixi”, “Qadimgi davr tarixi” nomlarda faoliyat yuritgan. 2020-yil 8-iyundan “Qadimgi davr tarixi” bo‘limi sifatida qayta tuzilgan.
Bo‘limni turli yillarda Vasiliy Shishkin (1943 – 1966), M. Qosimov (1966 – 1970), Rustam Sulaymonov (1998 – 2003), Yuriy Buryakov (2004 – 2012), o‘rta asrlar bo‘limi bilan birlashganda Azimxo‘ja Otaxo‘jayev (2013 – 2020), Dilmurod Normurodov (2020 – 2022) boshqarganlar. 2022-yildan unga Feruza Shomukaramova boshchilik qilmoqda.
Bo‘limning ilmiy yo‘nalishlari:
- eng qadimgi va qadimgi davr tarixi;
- ilk sivilizatsiyalar;
- qadimgi va ilk o‘rta asrlarda shaharlarni shakllanishi;
- qadimgi davr hunarmandchilik turlari va rivojlanish jarayonlari;
- tog‘-konchilik tarixi;
- qadimgi davrda ijtimoiy hayot, madaniyat va ma’naviyat;
- qadimgi va ilk o‘rta asrlarda davlatchilik tarixi;
- arxeologik yodgorliklarni zamonaviy texnologiyalar yordamida tadqiq etish.
Bajarilgan loyihalar:
1. 1998 – 2003-yillar. Ilk sivilizatsiyalar. O‘zbekistonda ilk davlatchilikning shakllanishi.
2. 1998 – 2003-yillar. Qadimiy va o‘rta asr moddiy-madaniyat tarixi. O‘zbekiston me’moriy yodgorliklari.
3. 2003 – 2007-yillar. O‘rta Osiyoning qadimgi sivilizatsiyasi va ekologiyaning o‘zaro bog‘liqligi.
4. 2007 – 2011-yillar. Qadimda va o‘rta asrlarda O‘zbekistonning modiy va ma’naviy madaniyati tarixi.
5. 2016 – 2021-yillar. Movarounnahr – Amir Temur davlatining iqtisodiy, ilm-fan va madaniyatining asosiy markazi sifatida (ashyoviy va yozma manbalar asosida).
6. 2019 – 2021-yillar. Qadimgi Shosh va Xorazmning arxeologiya yodgorliklari va muqaddas qadamjolarini kartalashtirish va tadqiqotini o‘tkazish (Xalqaro turizm yo‘nalishlari tarmog‘ini rivojlantirish).
7. 2022 – 2023-yillar. Toshkent shahridagi arxeologiya yodgorliklarining sonini aniqlash, haqiqiy holatini o‘rganish va xaritalashtirish.
Xalqaro aloqalar
Bo‘lim xodimlari nafaqat mamlakatmizdagi, balki xorijdagi ilmiy markazlar va universitetlar bilan ham hamkorlikda tadqiqotlar olib bormoqda. Hamkorlikning asosiy yo‘nalishlari:
2008 – 2012-yillari xalqaro seminar va konferensiyalarda qatnashish (Yu.F. Buryakov, M.I. Filanovich, R.X. Suleymanov);
2010 – 2015-yillari xalqaro ilmiy loyihalar va dasturlarda ishtirok qilish (M.I. Filanovich, R.X. Suleymanov;)
2022 – 2024-yillari Turkiyaning Ko‘niya viloyatidagi Najmitdin Erbaqon universtiteti va Izmir shahridagi Ege universiteti tomonidan tashkillashtirilgan tadbirlarda ma’ruzalar bilan ishtirok etish.
Markaziy Osiyo tarixining qadimgi davri muammolari bilan shug‘ullanayotgan xorijiy tadqiqotchilariga konsultatsiyalar berish va ilmiy rahbarlik qilish;
xorijiy nashrlarda monografiya, risolalar va ilmiy maqolalar chop qilish (Germaniya, Fransiya, Italiya, Qozog‘iston, Rossiya, Koreya, Qirg‘iziston va boshqalar.
Nashrlar:
1. Сулейманов Р.Х. Древний Нахшаб. – Ташкент: Фан, 2000. – 334 б.
2. Сулейманов Р.Х. Нахшаб – тайны забытой цивилизaции. – Ташкент: Маънавият, 2004. 4 п.л.
3. Сулейманов Р.Х. Нахшаб – унутилган тамаддун сирлари. – Ташкент: Маънавият, 2004. 4 б.
4. Сулейманов Р.Х., Ю.Ф. Буряков ва бошқалар. Қарши. Албом. – Тошкент: Маънавият, 2006. 160 бет.
5. Буряков Ю.Ф., Гритсина А.А. Мовароуннаҳр Буюк ипак йўли чорраҳасида. – Самарқанд–Бишкек: Фан, 2006. 208 бет. (рус тилида)
6. Филанович М.И. Древняя и средневековая история Ташкента в археологических источниках. – Ташкент: Узбекистан, 2010. 312 с.
