1968-yil tashkil topgan. Markaz “Tarixshunoslik sektori”, “Tarixshunoslik va manbashunoslik”, “Tarixshunoslik, manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari”, “Tarixshunoslik va manbashunoslik kabi nomlarda faoliyat yuritgan. 2024-yildan “Tarixshunoslik, arxivshunoslik va hujjatshunoslik” markazi deb qayta tashkil etilgan.
Markazga turli yillarda yetuk mutaxassislar: professor Boris Vladimirovich Lunin (1968 – 1988), tarix fanlari nomzodi Valeriy Aleksandrovich Germanov (1988 – 1992), professor Dilorom Agzamovna Alimova (1992 – 2020), tarix fanlari doktori Nigora Ashirovna Allayeva (2020 – 2023), tarix fanlari doktori Feruz Boboyev (2024-yil yanvar-may oylari), tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori Odil Zaripov (2024-yil may-dekabr oylari) rahbarlik qilgan. 2025-yildan hozirgacha tarix fanlari boʻyicha falsafa doktori Jumaniyoz Alijon oʻgʻli Sangirov boshqarib kelmoqda.
Bugungi kunda markazda “Oʻzbek xalqi va davlatchiligi tarixshunosligi (eng qadimgi davrdan hozirgacha)” nomli uch jildlik nashr doirasida tadqiqotlar olib borilmoqda.
Markazning ilmiy yoʻnalishlari:
- Oʻzbek xalqi va davlatchiligi tarixining oʻrganilishini tadqiq etish;
- Oʻzbek xalqi va davlatchiligi tarixiga doir hujjatlarni oʻrganish.
Bajarilgan loyihalar
1. 1970 – 1990-yillar. Oʻzbekiston tarixining manbalarda yoritilishi, Turkiston oʻlkasi tarixshunosligi, Oʻzbekistonda ijtimoiy fanlar tarixshunosligi.
2. 1997 – 2002-yillar. Turkiston oʻlkasi tarixining Xorijiy tarixshunosligi.
3. 2003 – 2005-yillar. Oʻzbekistonning intellektual tarixida Fanlar akademiyasining tutgan oʻrni.
4. 2003 – 2007-yillar. XX asr Oʻzbekiston tarixshunosligining tavsifi.
5. 2007 – 2011-yillar. Oʻzbekistonda tarixiy dunyoqarashning shakllanishi va rivojlanishi (qadimgi davrdan to hozirgacha).
6. 2009 – 2011-yillar. XX asr Oʻzbekiston tarixi va tarixchilari.
7. 2011 – 2016-yillar. Oʻzbekistonda taʼlim tarixi va tarixshunosligi: tajriba va muammolar.
8. 2015 – 2016-yillar. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi ingliz-amerika tadqiqotchilari nigohida.
9. 2017 – 2018-yillar. Oʻzbekiston tarixi manbashunosligi va tarixshunosligi: nazariya, shakillinish va rivojlanishiga bagʻishlangan darslikni yaratish.
10. 2017 – 2020-yillar. Oʻzbek davlatchiligi tarixi tarixshunosligi nazariyasi va shakllanishining tarixiy bosqichlari.
11. 2018 – 2020-yillar. Birinchi Renessans davrida Oʻzbekiston shaharlari: tarixshunoslik tahlili.
Xalqaro aloqalar
Markaz xodimlari nafaqat mamlakatmizdagi, balki xorijdagi ilmiy markazlar va universitetlar bilan ham hamkorlikda tadqiqotlar olib bormoqda. Hamkorlikning asosiy yoʻnalishlari:
2002 – 2003-yillarda Avstriya Fanlar akademiyasi Eronshunoslik instituti va Germaniyaning Xalle universiteti bilan hamkorlikdagi “Arxiv ovozlari (The Voice of the archives)”;
2004 – 2005-yillarda YUNESKOning “Markaziy Osiyo sivilizatsiyalari tarixi (History of civilizations of Central Asia)” VI jildlik nashrini chop etish;
Markaz xodimlarining koʻpchiligi xalqaro Gerda Xenkel (Gerda Henkel Foundation), Evropa Ittifoqining Erasmus+ va Germaniya akademik almashinuvlar (DAAD) grantlarini qoʻlga kiritib, bir qator, jumladan, Eron, Germaniya, Avstriya, Rossiya va Belgiyadagi nufuzli ilmiy-tadqiqot markazlari hamda Oliy oʻquv yurtlarida ilmiy-tadqiqot almashinuvini amalga oshirib kelishgan.
Nashrlar
1. Д. Алимова. Жадидчилик феномени. Тошкент. 2022.
2. Ф. Шомукарамова. Қадимшунослик (археология) тадқиқотлар / Ўзбекистон тарихига оид манба ва тадқиқотлар (XIX – XX аср бошлари). Тошкент. 2022.
3. О. Пуговкина. Бывшие и их судьбы в Узбекистане: Исторический аспект (20-30- е годы ХХ века). Ташкент. 2023.
4. Н. Аллаева. Хоразм ва Эрон: XVI – XIX асрларда савдо-дипломатик алоқалар динамикаси. Тошкент. 2022.
5. О. Зарипов. Туркистонда ер эгалиги ва сувдан фойдаланиш тизими (19 юзйиллик сўнгги 20 юзйиллик боши Сирдарё вилояти мисолида) Тошкент. 2024.
6. Ф. Бобоев. Ўрта Осиёда совет ҳокимиятига қарши қуролли харакат тарихи. (1925 – 1935 йиллар). Тошкент. 2024.
