1943-yili tashkil topgan. “Etnografiya”, “Etnik tarix”, “Etnologiya” nomlarda faoliyat yuritgan. 2020-yil 8-iyundan “Etnologiya va antropologiya” markazi sifatida qayta tuzilgan.
Markazni turli yillarda Mixail Andreyev (1944 – 1947), Olga Suxareva (1947 – 1967), Karim Shoniyozov (1967 – 1998), Zoya Orifxonova (1999 – 2004) va Gulchehra Zununova (2005 – 2009) boshqarganlar. 2010-yildan unga Adhamjon Ashirov boshchilik qilmoqda.
Markazning ilmiy ilmiy yo‘nalishlari:
- Tarixiy elshunoslik;
- O‘zbek xalqi elshunosligi;
- Moddiy va nomoddiy madaniyat;
- Marosim va urf-odatlar;
- O‘zbek oilasi va milliy qadriyatlari;
- Din va diniy qadriyatlar;
- Hunarmandchilik;
- Tibbiy antropologiya;
- Etnoekologiya;
- Diasporologiya;
- Xalq og‘zaki ijodi;
- Iqtisodiy antropologiya;
- Harbiy antropologiya.
Loyihalar
1. 2003 – 2005-yillari. O‘zbekistonning janubiy, shimolisharqiy hududlarida etnoslararo munosabatlar.
2. 2003 – 2005-yillari. Zamonaviy ko‘pmillatli shaharda etnomadaniy jarayonlar.
3. 2006 – 2008-yillari. O‘zbeklarning 19-asr oxiri va 21-asr boshlaridagi etnik tarixi va etnografiyasini tadqiq etish.
4. 2007 – 2011-yillari. O‘zbeklarning etnik identifikatsiyasi: o‘ziga xosligi va transformatsiyasi.
5. 2009 – 2011-yillari. Zamonaviy O‘zbekistonda milliy diasporalar marosimiy hayotidagi an’analar va innovatsiyalar (Toshkent shahri misolida).
6. 2010 – 2011-yillar. Jahon etnologiya maktablari va zamonaviy o‘zbek etnologiyasii.
7. 2012 – 2014-yillari. Zamonaviy o‘zbek qishlog‘i: ijtimoiyiqtisodiy o‘zgarishlar va transformatsion jarayonlarning etnosotsiologik tahlili (Farg‘ona vodiysi materiallari asosida).
8. 2012 – 2013-yillari. Zamonaviy etnoxo‘jalik munosabatlarining etnomadaniy aspekti.
9. 2014 – 2015-yillari. O‘zbek xalqining milliy o‘zligini anglasi va mentaliteti.
10. 2014 – 2015-yillari. XX asr boshlarida O‘zbekiston hududida etnik holat: milliy va etnodemografik o‘zgarishlar.
11. 2015 – 2017-yillari. O‘zbeklar: etnik tarix, madaniyat va an’analar.
12. 2016 – 2017-yillari. O‘zbekistonning shimolisharqiy hududlarida shahar antropologiyasi (6 – 8 asrlar).
13. 2018 – 2019-yillari. O‘zbeklar milliy identikligining shakllanishi va rivojlanish bosqichlari.
14. 2017 – 2018-yillari. O‘zbeklarning zamonaviy etnoekologik madaniyati.
15. 2020 – 2025-yillari. O‘zbeklar: tarixi, madaniyati va an’analari (eng qadimgi zamonlardan hozirgacha)”
Ellararo aloqalar
2015 – 2021-yillari. Wolkswagen jamg‘armasi hisobidan, Tubingen (Germaniya) universiteti bilan birga “Sirdaryo havzasi aholisining ijtimoiy va ekologik madaniyati tarixi”;
2019 – 2025-yillari. Yevropa Ittifoqi hisobidan, Fransiya Ijtimoiy fanlar akademiyasi bilan birga “Markaziy Osiyoda marosim iqtisodiyoti”;
2024 yildan bugungacha Rossiyaning Oltoy universiteti bilan birga “Katta Oltoy: turkiy meros” xalqaro ilmiy loyihalari.
2017 – 2025-yillari markazning 13 ilmiy xodim va doktoranti Yevropa Ittifoqining “Erasmus+” loyihasi doirasida Luven katolik universitetida (Belgiya) malaka oshirgan.
2000 – 2025-yillari o‘zbek xalqi elshunosligi va antropologiyasini o‘rganish maqsadida AQSh, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Italiya, Germaniya, Janubiy Koreya, Xitoy, Rossiya, Turkiya, Fransiya, Yaponiyadan 30 dan oshiq tadqiqotchi hamda doktorant markazning yetakchi olimlari ilmiy rahbarligida uzoq va qisqa muddatli malaka oshirishni o‘taganlar.
Nashrlar
1. А. Азизов. Ўзбек халқининг ҳайвонот оламига оид қарашлар. Тошкент, 2024.
2. A. Ashirov, X. Jumanazarov. Türk dünyasi halkbilimi Cilt II. (Özbekistan-Türkmenistan-Kirgızistan-Tataristan). Ankara, 2024.
3. Х. Жуманазаров. Туркистонда тиббиёт тарихи. Тошкент, 2024.
4. А. Дониёров, О. Бўриев, А. Аширов. Марказий Осиё халқлари этнологияси. Дарслик. Тошкент, 2020.
5. А. Аширов. Ўзбек маданиятида сув. Тошкент, 2020.
6. И. Хўжахонов. Ўзбекларнинг миллий ўзлиги. Тошкент, 2020.
7. А. Маликов. Тюркские этнонимы и этнотопонимы долины Зарафшана. Ташкент, 2018.
8. С. Давлатова. Ўзбек анъанавий ҳунармандчилиги тарихий жараёнлар контексида. – Тошкент, 2018.
9. Ўзбекистон этнологиясининг долзарб муаммолари. Илмий тўплам. Тошкент, 2017.
10. Древние и средневековые религии стран Центральной Азии и Азербайджана в памятниках археологии. Истанбул, 2016.
11. Миндон ва миндонликлар. Тошкент, 2015.
12. А. Қаюмов. ХХ аср бошларида Ўзбекистон ҳудудида этник ҳолат. Тошкент, 2015.
13. А. Аширов. Этнология. Ўқув қўлланма. Тошкент, 2014.
14. М. Пайзиева. Ўзбекларнинг анъанавий ва замонавий мотам маросимлари. Тошкент, 2014.
15. Ўзбекистон этнологиясининг назарий-методологик муаммолари. Тошкент, 2014.
16. Г.Зунунова. Материальная культура узбеков Ташкента: трансформatsiя традиций (ХХ начало ХХI в.). Тошкент, 2013.
17. В. Хан. Диаспорные среды. Тошкент, 2013.
18. Узбеки. Москва, 2011.
19. Ўзбекистон худудида анъанавий этнослараро жараёнлар. Тошкент, 2011.
20. Этнос ва маданият: анъанавийлик ва замонавийлик. “Академик Карим Шониёзов ўқишлари” туркумида этнологларнинг бешинчи республика илмий конференцияси материаллари. Тошкент, 2010.
21. З. Расулова. Ўзбекларнинг никоҳ тўйигача бўлган маросимлари. (Қалин бериш одати мисолида). Тошкент, 2009.
22. А. Аширов. Ўзбек халқининг қадимий эътиқод ва маросимлари. Тошкент, 2007.
23. С. Давлатова. Қашқадарё миллий кийимлари. Тошкент, 2006.
24. Марказий Осиёда анъанавий ва замонавий этномаданий жараёнлар. Тошкент, 2005.
25. Современные этнокультурные процессы в махаллях Ташкента. Тошкент, 2005.
26. У.Абдуллаев. Фарғона водийсида этносларо жараёнлар. Тошкент, 2005.
27. «Ўзбекистон этнологияси: янгича қарашлар ва назарий ёндашувлар” мавзусидаги халқаро илмий анжуман материаллари. Тошкент, 2004.
28. А. Дониёров. Ўзбекистон этнографияси тарихидан лавҳалар. Тошкент, 2003.
29. Тошкент маҳаллалари: анъанавийлик ва замонавийлик. Тошкент, 2002.
30. Современная жизнь традиционной махалля города Ташкенте Тошкент, 2000.
31. А. Аширов. “Авесто”дан мерос маросимлар. Тошкент, 2001.
32. К. Шониёзов. Ўзбек халқининг шаклланиш жараёни. Тошкент. 2001.
33. К.Шониёзов. Қарлуқ давлати ва қарлуқлар. Тошкент, 1999.
34. Ҳ. Исмоилов. Ўзбек тўйлари. Тошкент, 1992.
35. К. Шониёзов. Қанғ давлати ва қанғлилар. Тошкент, Ўзбек халқининг шаклланиш жараёни. Тошкент, 1990.
36. Т Ташбаева, М.Савуров. Новое и традиционное в быту сельской семьи узбеков. Ташкент, 1989.
37. К.Шониёзов, Ҳ.Исмилов. Этнографические очерки материальной культуры узбеков конец XIX - начало XX в. Тошкент, 1981.
38. К.Шаниязов. К этнической истории узбекского народа.Тошкент, 1974.
39. Этнографическое изучение быта и культура узбеков. Тошкент, 1972.
40. К. Шаниязов. Узбеки-карлуки (историко-этнографический очерк). Тошкент, 1964.